Voor Zinweb, de zingevingsuitagenda van Nederland, interviewde ik filosoof Arnold Ziegelaar over zijn avonden ‘zinvol leven’. We hadden het over geluk, vriendschap en het effect van social media.
Een zinvol leven door vriendschap en je dromen waar te maken
Filosoof Arnold Ziegelaar geeft vanaf eind januari in vijf avonden een cursus ‘Zinvol leven’, waarin elk avond een thema wordt belicht aan de hand van gedachten van Griekse filosofen. Reden voor ons om met hem in gesprek te gaan over enkele van deze thema’s en hoe we zinvol kunnen leven.
De eerste avond gaat over geluk. Wat is geluk eigenlijk?
Je kunt drie belangrijke betekenissen over geluk onderscheiden: Je hebt het momentane en kortstondige geluk, zoals op vakantie op het strand de zonsondergang bekijken met iemand die je lief is. Dit is een mooie maar korte ervaring. De tweede is een meer duurzame toestand. Dit gaat meer over hoe je je leven leidt, wat je bereikt hebt en wat je doet.
Op deze duurzame vorm van geluk heb je de meeste invloed, want die wordt mede bepaald door je handelingen. Doe je wat echt graag wilt of laat je je bepalen door wat anderen van je verwachten? Verder is er zekere voorspoed nodig om gelukkig te zijn, dat de dingen een beetje mee zitten. Hier hebben we niet altijd invloed op.
Volgens Aristoteles is geluk het hoogste doel van de mens. Hoe bereik je dat? Het gaat er vooral om dat jouw psyche, je ziel zich optimaal kan ontplooien. Kijk daarom naar wat je verlangens zijn, wat wil je werkelijk doen en handel je daar ook naar? Als je doet wat je echt graag wilt, dan wordt je automatisch gelukkig. Je bent bezig met waar het volgens jou om draait in het leven.
Maar het is zeker niet altijd gemakkelijk, er kunnen veel omstandigheden zijn waardoor je niet aan zelfontplooiing en aan je verlangens toe komt. Er moet bijvoorbeeld wel een basisniveau van welvaart, een stabiele basis, zijn om op voort te bouwen. Zodra je dit hebt, kun je je af gaan vragen waar het in jouw leven om gaat en dat gaan vormgeven.
Is het leven zinvol als we gelukkig zijn?
De Griekse filosofen zien geen verschil tussen geluk en een zinvol leven. Deze vormen ‘het goede leven’, waar het allemaal om draait volgens hen. Het is onmogelijk om gelukkig te zijn en tegelijkertijd als leven zinloos te ervaren. Je kunt je wel zorgen maken over de eindigheid van het leven: we worden geboren en gaan dood, wat is de zin ervan? Maar dat is meer een religieus vraagstuk dan een filosofische.
Is de visie van Aristoteles nog actueel?
Het is wel 2000 jaar later dus er is een hoop gebeurd in de tussentijd. Maar zijn gedachten zijn zeker nog actueel en een goed middel om na te denken over je leven. Dit geldt voor de alle Griekse filosofen.
De moderne filosofen zijn meer beïnvloed door negatieve gebeurtenissen in de recente geschiedenis en vragen zich af: waar is al dat lijden voor nodig? Daarnaast ging de Griekse leer meer over de mens in het algemeen, terwijl bij moderne filosofen de individu centraal staat. Er is meer een nadruk op het uniek zijn als persoon en we hebben allemaal een uniek ‘levensproject’. De vraag naar de zin van het leven wordt daardoor meer aan onszelf over gelaten in plaats van dat het een algemeen vraagstuk is. Daardoor is het lastiger geworden, het is geen gesprek meer wat we dagelijks hebben met de mensen om ons heen. Iedereen heeft zijn eigen ideeën over het leven en zichzelf, dus ieder ‘doet zijn eigen ding’. Daarin is niet iedereen even goed en dat gebrek aan steun is een zwakte van onze huidige samenleving. Mijns inziens zou dat zelfs een verklaring kunnen zijn waarom veel mensen vast lopen en een burn-out of depressie krijgen.
Dat is een mooi bruggetje naar het volgende thema: vriendschap. Wat is vriendschap, volgens de filosofen?
We hebben allemaal een ideaalbeeld van wat een vriendschap zou moeten zijn. In de praktijk is het echter anders: we verlangen naar een ideaal, maar de meeste vriendschappen zijn niet ideaal.
Pure vriendschap ontstaat bij ziels- of geestverwantschap en is een soort liefdesrelatie.
Het idee van ‘vriendschap’ lijkt echter aan inflatie onderhevig tegenwoordig. Je connecties op Facebook worden ook “vrienden” genoemd, maar je “houdt” niet van al je 1.000 Facebook vrienden. Het is meer een platform waar je de mensen presenteert die je kent. Voor een vriendschap moet je elkaar toch geregeld zien.
De filosofen zien dat heel anders in ieder geval. Montaigne heeft maar één echte vriendschap ervaren. Die duurde vier jaar en eindigde omdat zijn vriend overleed. Het was een intense maar platonische liefdesrelatie. Voor hem was het een zielsverwantschap en ze wisselden alles met elkaar uit. Het waren eigenlijk twee zielen die één werden. Hij heeft daardoor een hoog idee van vriendschap: het is het belangrijkste wat er is. Er kan er maar één tegelijk van bestaan ook. Het is ook heel zingevend: door goede vriendschappen ervaar je het leven als zinvol.
Kant ziet vriendschap ook als een wederzijdse liefde maar tegelijkertijd is de eenwording wat minder sterk. Volgens Kant ben je betrokken, je gunt elkaar het goede, maar er moet een zekere achting/respect zijn. En dat veroorzaakt enige afstand. Het is dus meer een vereniging, geen eenwording.
Wat zouden Kant en Montaigne vinden van het leven anno 2017?
Ik ben zelf opgegroeid zonder social media en als ik het vergelijk met jongeren van nu is er wel een verschil in levensstijl ontstaan. Je merkt toch dat relaties afstandelijker worden, omdat je elkaar minder direct spreekt of belt. Sommige ‘vriendschappen’ lopen alleen via social media en men heeft niet eens meer de behoefte elkaar geregeld in het echt te zien. Daar heb ik niet perse een mening over, maar het werkt wel een zekere oppervlakkigheid in de hand. Vroeger was het normaal om uren te praten over een bepaald onderwerp, ik heb het idee dat dat minder gebeurt en ik mis het ook wel. Daarnaast als je elkaar alleen via Whatsapp of Facebook spreekt, mis je toch een hoop intonatie of non-verbale communicatie. Dat is zeker een verlies.
Er zitten zeker ook goede kanten aan: je kunt mensen makkelijker wat vaker spreken en meer contacten hebben. Maar het zorgt wel voor versnippering. Hoe meer mensen jij als vriend beschouwt, hoe meer jij je tijd moet gaan verdelen en hoe minder aandacht je voor iedereen kunt hebben. Het is fysiek onmogelijk dezelfde aandacht als Montaigne had aan jouw 5 of 20 vrienden te besteden. De band wordt daardoor ook oppervlakkiger, je krijgt alleen een intense band met elkaar als je veel tijd met elkaar door brengt. Dit hoeft niet erg te zijn, het is een keuze. Maar vriendschap heeft ook diepgang nodig, anders deel je toch niet echt je leven met elkaar. Je moet het gevoel hebben je diepere gevoelens en gedachten met iemand te kunnen delen. Als dat te weinig gebeurt, ga je toch een afstand voelen.
Waar zouden we nu naar moeten streven?
Nou, diepgaande relaties zijn natuurlijk geen verplichting, het is wat je zelf wilt. Maar in principe heeft iedereen, denk ik, behoefte aan een diepgaandere band waarbij je ook echt je leven deelt en het gevoel te hebben er niet alleen voor te staan. Je kan met veel mensen om gaan, maar als je je persoonlijke kwesties met niemand kan delen geeft dat een gevoel van eenzaamheid.
